حرکات دوربین و قطع پلانها

از آنجا که شکل گیری هنر تصویر متحرک مرهون حرکت در آن است؛ بدین لحاظ هر گونه حرکتی در متن تصاویر، تأییدی مهم و نقشی خاص دارد. بخشی از این حرکات مربوط به دوربین می‌گردد و آن حرکات فیزیکی دوربین می‌باشد که لازم است فیلمبردار به خوبی با آنها آشنا شده و بیاموزد که ریتم و سرعت هر حرکت در دوربین باعث بیان احساسهای متفاوتی خواهد گشت.

حرکات دوربین آن قدر مهم است که اگر بجا و مناسب انجام نگیرد، بهتر است بجای حرکت از دوربین ثابت استفاده شود، چون حرکات بیهوده و بی هدف نه تنها موجب تنوع و بیان خاصی نمی گردند، بلکه باعث سردرگمی و خستگی چشمان بیننده نیز می‌شوند. 

حرکات دوربین به چهار دسته عمده تقسیم می‌گردند:

1ـ حرکات دوربین بر روی سه پایه ثابت

2ـ حرکات انتقالی دوربین

3ـ حرکات روی دست

4ـ حرکات اپتیکی

حرکت بر روی سه پایه

این دسته از حرکات، بر روی سه پایه و با گردش اهرمهای سه پایه انجام می‌شود و شامل موارد ذیل می‌گردد.

1ـ پان(PAN) : پان گردش افقی دوربین به راست یا چپ حول محور ثابتی بر روی سه پایه است. حرکت پان غالباً در یکی از موارد زیر کاربرد دارد:

1ـ جهت تعقیب موضوع متحرک و دنبال کردن آن مانند دنبال کردن حرکت یک ماشین در خیابان

2ـ  جهت مرور بر روی صحنه: دوربین در این حرکت به دنبال سوژه نیست بلکه قصد دیدن تمام عوامل و اشیاء صحنه را دارد و ممکن است جهت ایجاد تعلیق مثل جستجو برای یافتن چیزی در صحنه، جهت شناخت زمان و مکان، جهت ارتباط موضوعهای مربوط به هم و پیوست اجزاء یک کل، جهت معرفی جزئیات و نیز طولانی کردن انتظار بیننده یا موارد مشابه به کار رود.

3ـ  حرکت سریع روی موضوعات: این نوع از حرکت پان را که سرعت زیادی دارد و تمام اشیاء جلو دوربین بصورت کشیده و تار دیده می‌شوند پان شلاقی یا سوئیچ پان می‌گویند و غالباً جهت انتقال زمان و مکان، تغییر زاویه دید، تغییر موضوع اصلی، نمایش تضاد موضوعهای مختلف و غیره بکار می‌رود.

2ـ تیلت (Tilt)  : تیلت حرکت عمودی سر دوربین به طرف بالا یا پایین بر روی محور سه پایه است و در موارد ذیل بکار می‌رود:

به حرکت تیلت به بالا تیلت آپ (Tilt up) و حرکت تیلت به پایین تیلت دان (Tilt Down)گفته میشود.

1ـ نمایش ارتفاع یا عمق یک موضوع بزرگ همانند حرکت بر روی طبقات یک آسمان خراش یا نمایش تدریجی عمق یک دره.

2ـ نشان دادن عظمت و بزرگی موضوع مثل حرکت ازروی دم تا سر فیل یک دایناسور

3ـ  ارتباط بین اجزاء یک موضوع و یا ارتباط بین دو شیء

4ـ نمایش کلیت یک شیء یا نمایش جزئیات یک سوژه مثل حرکت از روی کفشهای یک انسان تا سر وی.

حرکات انتقالی

حرکات انتقالی، حرکاتی هستند که دوربین بهمراه متعلقات و سه پایه و فیلمبردار مجموعاً بر روی وسایل حرکتی، جابجا می‌شوند و از حرکات ایجاد شده فیلمبرداری یا تصویر برداری می‌کنند. این حرکات ممکن است توسط وسایل نقیله مثل ماشین، هلی کوپتر ، قایق، موتورسیکلت، هواپیما، قطار و غیره باشد که بدین منظور وسال خاصی ساخته شده تا حرکات لرزشی وسایل نقلیه را به حداقل ممکن برساند.

نوع دیگر حرکات انتقالی توسط وسایل حرکتی دستی صورت می‌گیرد مثل برانکارد، کالسکه دستی، چهار چرخة متحرک و غیره که بر روی زمین صاف و هموار و توسط دست حرکت داده می‌شود و اما سومین نوع حرکات انتقالی توسط ریل گذاری بر کف صحنه و استفاده از وسایل حرکتی مخصوص ریل می‌باشد. در هر صورت حرکات انتقالی به شکلهای متنوع ذیل صورت می‌گیرد:

حرکت روی دست

این حرکت ساده، آسان و آماتوری امکان می‌دهد تا برای تصویر برداری سریع و خبری ، فیلمبردار یا تصویر بردار آماده و مجهز باشد. در این حرکات باید مراقب تکانهای شدید دست و شانه و همچنین حرکات پاها که به راحتی به دوربین منتقل می‌شوند، بود.

از حرکت روی دست نباید برای راحتی کار استفاده کرد، باید دانست که بجز در موارد خاص نباید دوربین را از روی سه پایه باز کرد. حرکت روی دست می‌تواند تمام حرکات سه پایه و انتقالی را انجام دهد. بعلاوه می‌تواند نقطة دید بازیگران در حال حرکت و راه رفتن را تقلید کند. گاهی برای بهتر شدن این حرکت از وسیله‌ای بنــام شــولدر (shulder)یا دوشی استفــاده میشـد،ولی امروزه از وسیله دیگری بنام استدی کم(stady cam)که مجهز به یک مونیتور کوچک میباشد استفاده می‌شود که لرزش ها و تکانهای شدید بدن فیلمبردار توسط بازوهای متفاوتی که بر روی نقاط مختلف بدن فیلمبردار نصب شده است به حداقل ممکن میرسد . این وسیله در اندازه های گوناگونی برای دوربینهای هندی کم تا دوربین های حرفه ای ساخته شده است.

حرکت اپتیکی

به حرکاتی اپتیکی می گوییم که توسط جابجایی عدسی های  دوربین انجام گیرد، به عبارتی صرفاً یک حرکت ظاهری رخ بدهد و در واقع حرکت جابجایی توسط دوربین انجام نگرفته باشد. مهمترین حرکت اپتیکی زوم به جلو(Zoomin)و زوم به عقب(Zoom Back)است که دوربین علی رغم اینکه در جای خود ثابت مانده و حتی حرکت جزئی نیز نکرده قابل به تغییر تصویر است. حرکت زوم بدلیل سادگی و قابل دسترسی بودنش در ابتدا بسیار مورد استفاده تازه  کارها قرار می‌گیرد و آنها ترجیح می‌دهند بجای ایجاد حرکات فیزیکی ، دائماً با حرکت زوم این (حرت به جلو) و زوم بک تنوع تصویری ایجاد کنند. اما باید دانست که حرکت زوم نه تنها تنوع تصویری ایجاد نمی کند بلکه تکرار آن باعث آزار روانی و خستگی چشمان بیننده خواهد شد.

برای انجام حرکت زوم، موتوری روی دوربین تعبیه گردیده که توسط آن می توان حرکت زوم را با سرعت یکنواختی به جلو یا عقب تنظیم کرد و از انجام زومهای مقطع و بریده بریده توسط دست پرهیز کرد.

حرکت زوم به جلو و زوم به عقب بسیار مشابه حرکت دالی به جلو و دالی به عقب است که گرچه از نظر صوری و در لحظه اول مشابه همدیگرند اما دارای تفاوتهای چشمگیری هستند، از جمله:

-           در دالی بخاطر تغییر مکان دوربین، پرسپکتیو مرتباً در حال تغییر است ولی در زوم پرسپکتیو ثابت اما در هم فشرده می‌گردد.

-           در دالی، عمق صحنه و فواصل اشیاء بدون تحریف دیده می‌شود اما در زوم،‌عمق و فواصل به هم فشرده و انتزاعی می‌گردند.

-      در دالی به جلو کاهش عمق میدان نسبت به زوم این به مراتب کمتر و گاهی ناچیز است در صورتی که در زوم به جلو بخاطر افزایش طول فاصله کانونی عمق میدان به سرعت کم شده و بخوبی از روی تصویر می‌توان پی به حرکت زوم برد.

-      در حرکت دالی نیاز به تغییر مداوم وضوح (فوکوس کشی) است در صورتی که در زوم تنها یکبار در ابتدای حرکت نیاز به وضوح موضوع اصلی است و در حین حرکت نیازی به تغییر وضوح نیست. (تا زمانی که سوژه بطرف دوربین و یا دوربین بطرف سوژه حرکت نکند).